Coù nhöõng ñieàu haén töôûng khoâng bao giôø queân. Theá roài haén queân. Duø luùc xaûy ra söï vieäc, haén töï baûo: Mình seõ nhôù suoát ñôøi. Laøm sao queân ñöôïc nhöõng ñieàu ñaùng nhôù nhö theá. Ñoù laø nhöõng nieàm vui hieám hoi. Laø nhöõng söï ñau khoå ñeán teâ daïi. Khoâng. Khoâng theå naøo queân ñöôïc. Theá maø haén queân. Thænh thoaûng haén muoán oân laïi quaù khöù. Haén khoâng sao nhôù ñöôïc. Kinh nhaát laø nhöõng ñau khoå toät cuøng maø cuõng queân luoân. Taát caû khoâng haèn ñöôïc moät ñöôøng vaøo neáp nhaên ñaïi naõo. Coù leõ nhöõng neáp nhaên aáy ñaõ bò laáp ñaày roài. Neân noù nhoeø. Noù mang maùng. Naõo haén cöù bi nhöõng nhaùt buùa doäi vaøo ñeàu ñaën, lieân tuïc. Noù lyø.

Theá maø haén voán laø ngöôøi coù trí nhôù toát. Haén buoàn raàu hieåu raèng ñaàu oùc haén hoûng maát roài. Nghóa laø chính haén hoûng maát roài.

Coù ngöôøi vieát raèng con ngöôøi ta coù theå queân caû ngaøy sinh thaùng ñeû cuûa mình, queân caû caùi hoân ñaàu tieân. Ngaøy sinh thaùng ñeû haén, haén khoâng queân. Haén sinh ngaøy 3-7- 1934. Ñoù laø ngaøy ta hay taây, haén khoâng bieát. Meï haén baûo hình nhö laø ngaøy ta. Neáu vaäy haén sinh vaøo khoaûng thaùng 8 döông. Coøn naêm ta laø naêm Tuaát. Naêm con choù.

Caùi hoân ñaàu tieân haén cuõng queân. Laøm sao nhôù ñöôïc. Nghó veà naêm thaùng tuoåi treû vaø ñi ngöôïc leân nöõa veà tuoåi aáu thô, haén chæ thaáy moät doøng thôøi gian töôi ñeïp ñeán thaét loøng.

Toùm laïi haén queân nhieàu thöù. Nhöng haén khoâng bao giôø queân caùi ngaøy haén ñöôïc ra tuø. Ñoù laø moät buoåi saùng xuaân. Chính xaùc hôn laø ngaøy 3 thaùng 4 döông lòch.

Naêm ñoù cuõng möa daàm gheâ gôùm. Möa buïi, thöù möa mòn maøng traéng röøng, traéng nuùi, mòt môû noåi troâi, boàng beành tieàn söû. Chæ coù nhöõng haït buïi raát nhoû bay löôïn, nhöng taát caû suõng nöôùc. Ñuïng ñeán caùi gì cuõng aåm kinh ngöôøi. Ñoâi giaøy vaûi ñi röøng cuûa haén chæ ba ngaøy khoâng nhìn ñeán ñaõ moïc naám. Thöù möa traéng nhöõng ñoài traåu treân ñöôøng boïn haén ñi töø traïi ñeán choã laøm vaø ngöôïc laïi. Nhöõng caây traåu laù non meàm nhieãm xaï muøa xuaân, chæ moät ñeâm laø ñoàng loaït troå baït ngaøn nhöõng chuøm nuï nhoû hoàng hoàng.

Nhìn trôøi, nhìn ñaát, nhìn caây, haén hieåu raèng saép ñeán muøa chim tu huù keâu ñaây. Saép ñeán muøa hoa gaïo nôû ñoû röïc ñaây. Haén nhôù ñeán moät khoaûng trôøi xuaân naøo ñoù trong quaù khöù. Nhöõng luoáng ñoã meàm treân ñaát tôi vaø aåm. Nhöõng vaït coû chaêng ñaày maïng nheän, tróu nhöõng haït nöôùc. Caønh xoan ngoaøi cöûa soå. Daây taõ traéng vôï haén phôi trong naéng môùi. Ñoù laø cuoäc soáng ôû theá giôùi beân kia. Haén ñi laøm cuøng anh em tuø, meät moûi, buoàn baõ vaø khoâng nghó tôùi ngaøy veà. Hoï laø nhöõng tuø khoâng aùn. Hoï ñi taäp trung caûi taïo. Ngöôøi moät leänh, ngöôøi hai leänh, ngöôøi ba leänh. Nhieàu ngöôøi tôùi saùu, baûy leänh. Moãi leänh ba naêm. Theo phaùp luaät hoï chöa tôùi möùc phaûi xöû, chöa tôùi möùc phaûi truy toá, ra toaø. Hoï chæ bò taäp trung caûi taïo, nghóa laø nheï hôn aùn tuø nhieàu laém. Nhöng chöa ai tuø moät leänh (ba naêm) maø ñöôïc trôû veà. Chöa heát boïp naøy ñaõ ñöôïc gí theâm boïp khaùc. Caùi aùn cao-su. Caùi aùn tuø muø. Cha meï ôi, ñöøng ñôïi. Em ôi, duø muøa xuaân veà, duø muøa xuaân ñi, em ôi ñöøng ñôïi Anh coøn chôø deâ ñöïc ñeû con nhö oâng Toâ Vuõ ngaøy xöa. Moät anh tuø ñaõ laøm baøi haùt veà mình nhö vaäy.

Ngaøy veà cuûa anh tuø taäp trung caûi taïo naøo ai bieát ñöôïc. Naêm naêm soáng trong tuø, haén thaáy nhieàu ngöôøi thuoäc dieän ñöôïc tha, nhöng chæ vaøi ngöôøi taäp trung caûi taïo vaø ñoù laø nhöõng söï kieän xoân xao caû traïi. Coøn toaøn laø tuø naëng, tuø coù aùn. Naêm naêm tuø haén khoâng daùm keâu laâu, vì ôû ñaây toaøn nhöõng ngöôøi kyø cöïu, nhöõng xeâ-ri AM, BM...

Moät lính ñaùnh ngheõo bò keát aùn tuø saùu thaùng vaøo traïi, ñöôïc moät ngöôøi tuø giaø bóu moâi: - Khoâng baèng thôøi gian tao ñi ñaùi, ñi æa trong tuø. Thôøi gian cuûa boïn tuø taäp trung caûi taïo ñöôïc tính baèng leänh. Hoï hoûi nhau: - Maáy leänh roài?

Haén ñaõ leâ chaân heát nhaø tuø naøy ñeán nhaø tuø khaùc. Haén muï mi ñi. Nhöng sao muøa xuaân vaãn haáp daãn ngöôøi ta theá. Haén laåm nhaåm moät ñoaïn thô cöù luaån quaån trong oùc haén maáy hoâm nay, khi nhöõng caây traåu ñoàng loaït troå boâng.

Toâi ñaõ queân teân toâi döôùi maët trôøi
Queân tuoåi toâi
Caém saâu löôõi dao naêm thaùng
Thôøi gian baêng haø soï naõo toâi
Cuoäc ñôøi tröôùc hoang ñöôøng tieàn söû
Töø theá giôùi naøy ñaõ maát thoùi quen duøng löûa
Toâi hoaù ñaù daàn noãi nhôù veà theá giôùi beân kia...

Trong gaàn hai ngaøn ngaøy tuø daøi daèng daëc thaønh moät khuùc ñoâng cöùng giöõa caùi seàn seät, ñaëc quaùnh cuûa naêm thaùng cuoäc ñôøi haén, ngoaøi ngaøy ñöôïc tha, haén coân nhôù roõ caû ngaøy tröôùc ñoù, caùi ngaøy cuoái cuøng haén ôû trong tuø.

Chieàu hoâm tröôùc khi ñöôïc tha, haén coøn bò loâi thoâi. Haén bò tröïc traïi khaùm noäi vuï.

Noäi vuï cuûa haén khaù töôm. Nghóa laø ñuû moïi thöù. Noù chöùng toû coâng lao, söï chaêm soùc cuûa vôï haén. Raát nhieàu ngöôøi khaùc - ñaïc bieät laø ñaùm tuø treû - khoâng coù ñöôïc moät taøi saûn nhö haøn. Moät caùi hoøm goã thoâng sôn xaùm, neïp saét, nguyeân laø hoøm ñöïng ñaïn maø moät baïn ñoïc cho vôï haén ñeå vôï haén göûi vaøo cho haén. Hoøm coù khoaù, moät caùi khoaù Trung Quoác. Khi ñöôïc goïi ra gaëp maët vôï, troâng thaáy caùi hoøm ñeå caïnh choã vôï ngoài, maét haén saùng leân. Haén chæ sôï ngöôøi ta khoâng cho nhaän caùi hoøm aáy. Caùi hoøm, ñoù laø moät thöù toång kho, laø söï giaøu coù, ñaày ñuû tieän nghi trong tuø, laïi laø söï quan taâm cuûa gia ñình. Ñieàu ñoù naâng cao vò trí cuûa haén ôû trong tuø, vò trí cuûa haén tröôùc caùc baïn tuø. Khoâng gì ñau khoå vaø bò xem thöôøng baèng nhöõng ngöôøi quanh naêm khoâng ñöôïc gia ñình leân gaëp maët nhö Nguyeân Vaên Döï, nhö Leâ Baù Di chaúng haïn. Caùi caûm giaùc bò boû rôi vaø khoâng coù moät chuùt gì ñaùng giaù tröôùc maët ngöôøi khaùc thaät laø cuï theå. Anh chæ laø thöù tuø haïng beùt. Vaû laïi nhöõng ngöôøi tuø kyø cöïu, cô chæ ñeàu coù hoøm. Ñieàu ñoù coøn noùi raèng anh ta ñaõ xaùc ñònh ñöôïc, ñaõ chuaån bò ñaày ñuû ñeå soáng laâu daøi trong tuø, khi anh ta khoâng coù aùn maø chæ coù leänh taäp trung caûi taïo.

Taát caû nhöõng gì giaù trò, haén ñeàu cho vaøo hoøm. Maø nhöõng caùi ñaùng giaù nhaát trong tuø laø thöùc aên: muoái vöøng, ruoác thòt, ñöôøng, keïo baùnh, cheø, thuoác laù. Chuoät heát nhaèm. Boïn ñeåu heát aên caép. Haén ñaõ bò maát hai goùi keïo maø haén chaét chiu, chæ khi naøo meät laém, ñoùi laém môùi daùm ngaäm, muùt moät chieác. Ñi laøm veà haén thaáy caùi tuùi loøi ra phía cöûa soå, caùi chieáu xoäc xeäch, haén giaät mình, lao voäi ñeán, thoø tay vaøo trong tuùi. Hai goùi keïo khoâng coøn nöõa. Haén cheát laëng, löôøng heát ñöôïc toån thaát. Moät nhaø buoân maát saïch gia taøi cuõng khoâng ñau khoå baèng haén.

Khi vôï haén leân tieáp teá, caùi hoøm aáy ñaày aép nhöõng xoâi, baùnh mì vaø thöùc aên maën. Nhöng ñaõ boán, naêm thaùng nay vôï haén khoâng leân. Chæ coøn laïi moät ít ñöôøng. Buø laïi haén coù moät tuùi ni-loâng to côm khoâ. Vöøa côm vöøa chaùy. Côm ñoän ngoâ vaøng vaøng, traéng traéng.

Haén daønh duïm ñöôïc baèng nhieàu caùch. Nheùt ñöôïc caùi gì vaøo buïng trong luùc ñi laøm, ñeán böõa haén laïi bôùt moät ít ra phôi. Coù naém côm khoâ, yeân taâm. Caùi leä laø: Chuû nhaät khoâng ñi laøm, bò caét böõa saùng. Nhòn thoâng töø chieàu hoâm tröôùc ñeán tröa hoâm sau, daï daøy nhôù böõa. Ñoùi. Bình thöôøng ñaõ ñoùi, laïi caét böõa. Hoa caû maét. Saùng chuû nhaät, haén boác moät naém côm khoâ cho vaøo caùi ca, bung leân. Theá laø coù theå caàm cöï ñöôïc ñeán böõa tröa. Neáu chieàu thöù baûy taït ñöôïc naém rau caûi hay cuû su haøo, laïi coù theâm quaû ôùt xanh nöõa thì cöù goïi laø ñaïi tieäc. Cay cay, maën maën, maùt maùt, buøi buøi, noùng boûng moâi, xuïp xoaïp vaõ moà hoâi. Phôû Hoùi, phôû Tö Luøn Haø Noäi cuõng chaúng thuù baèng.

Caùi ca cuûa haén baèng nhoâm ñuùc, nöûa lít, lôïi haïi laém. Caùi ca theo haén vaøo xaø lim ngay töø ngaøy ñaàu tieân. Haén kieám ñöôïc moät caùi ñinh gæ cuøn trong khi ñi ñoå boâ, ñem veà xaø lim maøi nhoïn, saùng loaùng vaø khaéc vaøo ñít ca, chung quanh ca bao nhieâu chöõ soá. Ñaïi loaïi nhö: 8-12-1968 (yù haén muoán kyû nieäm troøn moät thaùng bò baét), 3-7 (yù noùi ngaøy sinh cuûa haén vaø ngaøy haén cuøng vôï haén yeâu nhau laàn ñaàu tieân), 8-3-69 (yù haén noùi ñaõ heát leänh taïm giam boán thaùng ñaàu tieân, haén hy voïng seõ ñöôïc tha)v. . v. . Caùi ca daøy coù theå laøm coái giaõ. Haén ñaõ giaõ caønh rau saéng naáu canh (laù laø thòt, caønh laø xöông, ngoït nöôùc laém), giaõ laïc gioáng aên caép ñöôïc trong khi gieo ôû Ñoàng Mít, cho nöôùc, muoái vaøo, ñun leân xaêm xaép laøm thöùc aên maën, keùo daøi cuoäc soáng ñöôïc moät tuaàn.

Lyû Xìn Caém, daân loø baùt Moùng Caùi, ngöôøi Hoa maõi voõ ñaõ töøng thí voõ ôû Haø Noäi, tuø tröôùc haén hai leänh, suoát muøa heø côûi traàn, löng caùnh phaûn naâu chaùy, thích caùi ca laém:

Theá roài moät hoâm haén thaáy Xìn Caém chaân khuyønh khuyønh chöõ baùt ñi laïi choã haén, maët muõi raâu toùc baïc traéng nhö Hemingway caàm trong tay caùi naép ca baèng saét traùng men maát nuùm. Xìn Caém baûo haén: - A Tuaán ñöa ca ñaây.

Xìn Caém caàm ca, aáp caùi naép vaøo, vöøa khít. Ñöa traû laïi haén caùi ca coù naép, Xìn Caém nôû nuï cöôøi treû thô, nuï cöôøi Hemingway, roài laïi khuyønh khuyønh chöõ baùt veà choã mình naèm. Thaät laø moät ngöôøi ñoân haäu vaø tuyeät dieäu.

Nhöôïc ñieåm cuûa caùi naép laø söùt nuùm. Deã thoâi, cuoän giaáy laïi nuùt vaøo laø xong. Cöông, toaùn laâm saûn, möôïn caùi ca ñi röøng. Khi traû laïi, ca ñaõ döôïc quaán maáy voøng daây ñieän boïc nhöïa, ñeå caùch nhieät, caàm ñôõ noùng. Thaät laø hoaøn chænh. Caùi ca coù naép caøng theâm lôïi haïi. Goïn, xeáp ñöôïc ba khuùc saén nuïc naïc. Moät ngoùn tay ñôõ naép, roài doác ngöôïc, quay ñít ca leân treân, vung vaåy ñi thì troâng heät caùi ca roãng. Cöù theá maø qua maét quaûn giaùo, tröïc traïi, mang saén vaøo buoàng giam.

Noäi vuï cuûa haén coøn coù caùi caëp loàng. Moät caùi caëp loàng aùc chieán. Caëp loàng trong tuø gioáng xe ñaïp cuûa caùn boä coâng nhaân vieân thôøi ñoù. Vöøa laø phöông tieän ñi laøm, kieám soáng, vöøa laø taøi saûn. Coù caùi caëp loàng ñi laøm tha hoà soät seät . Ñoát ñoáng löûa leân, ninh laù saén non, luoäc maáy caùi ngoàng caûi, neáu toát soá taït ñöôïc moät con caûi baép nöõa thì baønh.

Coù caùi caëp loàng, nhieàu khi khoâng taït ñöôïc gì cuõng baønh. Baïn tuø kieám ñöôïc cuû khoai, naém rau saéng, tuùi haït gaém, chuïc con nhaùi, caàn soät seät maø khoâng coù gì deå naáu, thì caëp loàng cuûa mình ñaây, cöù laáy maø duøng. Taát nhieân ngöôøi chuû caïp loàng seõ laø khaùch môøi trong danh döï (mieáng aên thaät quí, nhöng haén voán raát troïng danh döï).

Ngoaøi vieäc soät seät cho mình vaø cho thueâ dòch vuï nhö caùch noùi hieän nay, caùi caëp loàng coøn ñeå ñöïng nöôùc, moät thöù luoân luoân thieáu. Vaø cuoái cuøng, khi bí laém thì chaùc. Caû moät taøi saûn ñaáy. Ñöôïc nhieàu thöù laém. Chæ nhöõng anh coù maùu maët, anh em toaùn laâm saûn, toaùn chaên nuoâi, toaùn nhaø beáp môùi ñuû löïc chaùc caëp loàng.

Caùi caëp loàng cuûa haén laïi laø ngaên döôùi caùi caëp loàng Lieân Xoâ. Coù naép, coù quai xaùch. To, cao thaønh, daøy. Rang khoâng sôï chaùy. Naáu xong bò nhoï, laáy caùt ñaùnh boùng loaùng, khoâng sôï moøn thuûng. Ñuùng laø loaïi Pôgioâ ñôø luyùch! Ñôø luyùch mante!

Haén coøn coù caû moät caùi bi-ñoâng nhöïa. Taát nhieân bi-ñoâng nhoâm nhieàu coâng duïng hôn. Caáu buùp cheø xanh, nheùt ñaày bi-ñoâng nhoâm, cho nöôùc vaøo, côøi than ôû ñoáng löûa ra, ñaët bi-ñoâng leân. Choùng soâi laém. Quaûn giaùo cöù töôûng mình ñun nöôùc traéng thoâi. Cheø buùp naáu nöôùc uoáng ngon hôn cheø giaø nhieàu. Nöôùc xanh ngaét. Anh em Caàu Giaùt, Ba Laøng cuõng goïi laø "naïc chaït". Chaát löø ñaáy. Ngon hôn baát kyø thöù cheø xanh naøo.

Nhöng bi ñoâng nhöïa cuõng coù coâng duïng. Nhaát laø loaïi bi-ñoâng nhöïa traéng môø, saàn saàn nhö cuûa haén. Kín kín hôû hôû raát hay. Haén ñaõ yeåm laïc ôû ñaáy, boàng veà. Laàn aáy toaùn gieo laïc. Moãi ngöôøi ra loà xuùc moät baùt men laïc gioáng roài ñi theo töøng luoáng. Haén maëc hai quaàn daøi. Quaàn daøi beân trong ñöôïc chít hai oáng vaøo coå chaân. Chít chaët. Tím caû chaân. Theá roài vöøa gieo vöøa thoùt buïng, ñoå laïc vaøo buïng.

Laïc tuoàn qua buïng, qua ñuøi, xuoáng caùi quaàn beân trong ñaõ bò chít, gioáng nhö caùch daân mình laáy gaïo trong kho cuûa Nhaät naêm ñoùi 1945 maø haén ñaõ vieát trong moät taäp saùch.

Laàn aáy, anh naøo cuõng kieám ñöôïc moät hai ki-loâ laïc gioáng. Nhöng taát caû ñeàu bò thu khi veà ñeán coång traïi.

Ai cuõng bò khaùm. Khaùm caån thaän, tæ mæ. Naén caû ngöôøi. Coù leõ anh em ñaùnh haêng quaù. Hoaëc coù ai baåm . Giaét vaøo ngöôøi: maát. Buoäc vaøo khoeo chaân: maát. Cho vaøo oáng ñieáu: maát. Nhieàu laïc quaù. Ñeán noãi oâng Quaân phaûi baûo nhaø beáp laáy theâm loà ra ñöïng laïc.

Haén yeåm laïc trong bi-ñoâng nhöïa, khoaùc toøn ten beân vai. Nhìn kyõ thì thaáy boùng hoät laïc naâu naâu qua laàn nhöïa môø ñaáy. Nhöng caùc oâng aáy khoâng theå ngôø haén laïi coù theå yeåm moät caùch hôù heânh nhö theá. Caùc oâng aáy khoâng chuù yù tôùi caùi bi-ñoâng nhöïa, maø laïi luïc caëp loàng. luïc bò cuûa haén, roài naén ngöôøi haén.

Haén thoaùt. Mang ñöôïc vaøo traïi moät bi-ñoâng laïc gioáng, hoät naøo hoät aáy troøn caêng.

Sau laàn aáy anh em khôïp laïc ngay taïi choã laøm. Khoâng nghó ñeán chuyeän boàng veà nöõa. Nhöng voû quyùt daøy coù moùng tay nhoïn. OÂng quaûn giaùo cho ngaâm laïc gioáng vaøo nöôùc phaân loaõng. Ñaønh chòu.

Noäi vuï cuûa haén coøn coù boä ñoà traø. Noùi cho ñuùng caùi ca con pha traø laø cuûa giaø Ñoâ. Haén chæ coù hai caùi cheùn maét traâu.

Khaùc vôùi anh em trong tuø toaøn ñaép chaên sôïi, reùt thì hai ngöôøi ñaép chung hai chaên, haén coù caùi chaên boâng to suø. Coù leõ ñoù laø caùi chaên boâng duy nhaát ôû traïi trung öông. Vôï haén sôï haén reùt. Cuõng phaûi keå theâm caùi aùo boâng cuûa haén. Hai ki-loâ! Gaáp laïi to gaàn baèng caùi chaên boâng. Thöù aùo boâng Trung Quoác chính hieäu. Coå loâng. Laàn ngoaøi ka-ki xanh. Boâng chaàn ngay vaøo löôït vaûi loùt Anh Vaên, anh ruoät haén, ñi hoïc thuûy ñieän ôû Vuõ Haùn, Trung Quoác, cho haén. Daïo coøn laøm baùo haén ñaõ maëc. Haén goïi laø aùo ngöï haøn. Maëc vaøo gioù muøa ñoâng baéc chæ coù khoùc. Nhöõng ngaøy ñaïi haøn chi cöïc, ñi cô sôû laáy tin xong, trôû veà cô quan ñöùng giöõa ñaùm phoùng vieân tím taùi vì reùt, haén keùo phía sau aùo boâng leân baûo Bình:

- Kieám caùi quaït quaït hoä vaøo löng vôùi. Noùng quaù. Roâm ñoát. Ngöùa heát caû ngöôøi.

Caùi aùo boâng vaøo xaø lim vôùi haén moät ngaøy. Chaû laø haén bò baét vaøo ñaàu muøa reùt. Khi haén töø xaø lim chuyeån sang BD caùi aùo boâng ñöôïc caû B meán.

Cöù chín giôø toái, keûng caám, ñi naèm, caùi aùo boâng aáy bieán thaønh cuûa coâng. Moãi ca hai tieáng, hai ngöôøi thöùc gaùc, hoï möôïn caùi aùo boâng cuûa haén. Ngoài thu lu giöõa saøn xi-maêng laïnh leõo, cöûa gioùng saét troáng hoác, gioù thoác vaøo, khoaùc caùi aùo boâng cuûa haén aám haún leân. Cöù theá ca tröôùc chuyeàn cho ca sau.

Khi leân caùc traïi trung öông, maëc caùi aùo to roäng aáy, yeåm thöù gì vaøo ngöôøi cuõng deã. Haén coøn nghó ñöôïc caû caùch yeåm caûi baép vaøo aùo boâng. Choïn caùi caûi baép chaët, xinh, to baèng ñaàu ngöôøi, xaét ñoâi ra, ñuùt moãi nöûa vöøa khít moät tay aùo boâng. Roài khoaùc leân vai (khoaùc chöù ñöøng maëc), ñi qua traïm gaùc ngon laønh.

Khi nhìn thaáy oâng tröïc traïi ñi vaøo, theo sau laø Chaét, moät ngöôøi tuø chuyeân laøm vieäc khoaù cöûa, môû cöûa caùc buoàng giam, moïi ngöôøi döøng taát caû caùc coâng vieäc. Luùc aáy caû toaùn vöøa ñi laøm veà. Haén caát caëp loàng nöôùc, phôi xong boä quaàn aùo öôùt vaø naèm ngöûa treân giöôøng meät nhoïc. Haén nhìn leân maùi nhaø, maét troáng khoâng. Caïnh haén, giaø Ñoâ vôùi boä raâu reã tre daøi tôùi ngöïc, loám ñoám hoa raâm, ngöôøi nhoû thoù, ñang ngoài xoåm soaïn nhöõng ca, nhöõng oáng böông ñöïng nöôùc, nhöõng goùi, nhöõng quaàn aùo öôùt môùi giaët.

Anh em trong buoàng giam, ngöôøi ñang phôi quaàn aùo, ngöôøi quay vaøo vaùch, veà phía ñaët noäi vuï, soaïn nhöõng thöù taït ñöôïc hoaëc kieám ñöôïc trong luùc ñi laøm, chí ít cuõng laø vaøi lít nöôùc muùc ôû ngoaøi suoái. Ngöôøi nhanh hôn ñaõ naèm duoãi daøi treân saøn. Tieáng luïc cuïc cuûa nhöõng phaûn goã keânh, tieáng giuõ quaàn aùo öôùt, tieáng moät anh thöû caùi noõ ñieáu môùi khoeùt choùp choùp vaø caû vaøi tieáng rì raàm.

Taát caû im laëng. Nhöõng ngöôøi ñaõ naèm, ngoài nhoûm daäy. Hôn traêm con maét nhìn ngöôøi coâng an aùo vaøng vaø Chaét, ngöôøi tuø soá moät cuûa traïi, nghóa laø ngöôøi tuø "thôm" nhaát traïi.

Hai ngöôøi ñi veà phía haén. Giaø Ñoâ giaáu voäi ca rau, laøm ñoå caû bi-ñoâng nöôùc. Haén vaø giaø Ñoâ cuøng queâ neân bao giôø cuõng naèm caïnh nhau vaø bao giôø cuõng naèm taàng treân, choã saùt cöûa soå, gaàn cöûa ra vaøo. Naèm ôû nhöõng choã nhö vaäy, thoaùng saïch hôn, laïi xa nhaø meùt Coù chuyeån buoàng bao giôø haén cuõng nhanh chaân nhaûy leân chieám choã tröôùc cho mình vaø cho giaø Ñoâ. Raát nhanh haén ñaõ kòp aán con dao maûnh, roäng baèng ngoùn tay vaø chieàu daøi cuõng nhö vaäy, xuoáng caùi khe giöõa vaùch vaø saïp goã. Noù rôi xuoáng taàng saøn döôùi khoâng moät tieáng ñoäng kim loaïi, bôûi vì choã aáy cuõng luûng cuûng nhöõng noäi vuï cuûa Vooøng Kyû Mình, moät anh tuø taäp trung caûi taïo, ñaõ ôû ñeán leänh thöù tö.

OÂng tröïc traïi vaø Chaét nhaûy phaét leân taàng treân.
- Vöøa giaáu caùi gì ñaáy?
OÂng ta quaùt to, nhöng gioïng khoâng nhieät tình.
Haén leã pheùp:
Thöa oâng, khoâng.

Maët haén tænh bô. Haên noùi doái thaàn tình. Vaøo tuø haén ñaõ hoïc ñöôïc hai ñieàu: aên caép vaø noùi doái. Khoâng aên caép vaãn soáng ñöôïc ñaáy. Nhöng khoå. Vaø buoàn nöõa.

Neáu khoâng coù caùi lo laéng hoài hoäp cuûa vieäc aên caép vaø boàng cuûa aên caép ñöôïc veà traïi, thì buoàn laém, buoàn khoâng chòu noåi. Sung söôùng bieát bao khi mình vaãn laáy caép vaø mang ñöôïc veà traïi taát caû, vöôït qua voøng kieåm soaùt nghieâm ngaët cuûa caùc oâng quaûn giaùo. AÊn caép vôùi haén coøn coù nghóa phaûn khaùng, tuy söï phaûn khaùng ñoù hôi nguy hieåm. Noù daãn tôùi kyû luaät, cuøm xaø lim, aên chaùo loaõng.

Vaø neáu aên caép, neáu vi phaïm noäi qui, hoï khoâng baét ñöôïc quaû tang thì choái. Choái phaét. Con dao, ñoù laø söï vi phaïm noäi qui naëng ñaáy, duø chæ laâ moät maûnh saét taây ñöôïc maøi saéc, deå caét moät caây rau caûi nhoå troäm ñöôïc, hay goït voû moät maåu saén chaïy nhöïa xanh leø vôù ñöôïc trong röøng, chuoät, soùc aên nham nhôû.

OÂng quaûn giaùo ñöùng treân taàng treân, ñaàu gaàn chaïm caùi giaù daøi laøm baèng nhöõng caây nöùa, moät kieåu xích-ñoâng chaïy suoát phoøng giam, treân aáy anh em tuø ñeå moät phaàn noäi vuï.

Chaét laøm nhieäm vuï cuûa mình. Chaét baét ñaàu luïc, giôû tung noäi vuï cuûa haén. oâng quaûn giaùo ñöùng nhìn, maët nghieâm khaéc. Khoâng bieát oâng quaûn giaùo coù nhôù haén khoâng. Chöù haén thì nhôù oâng. Bôûi theá neân haén raát sôï oâng. Vôùi oâng moïi vieäc ñeàu coù theå xaûy ra.